News
Sultan Mehmet Reşat 1918’de vefat etti. Türkiye İş Bankası ise 1926’da kuruldu.
Zaman farkı iki kurum arasında ilişki bulunmadığını düşündürse de, arka planda Osmanlı mali mirasına dayanan dikkat çekici bir bağ mevcut. Bu bağın odağında, 1917’de Cavid Bey’in öncülüğünde kurulan İtibar-ı Milli Bankası yer alıyor.
Bu banka, Birinci Dünya Savaşı yıllarında yabancı sermayeli Osmanlı Bankası’nın para basma direnişi üzerine yerli sermayeli bir alternatif olarak doğdu. 4 milyon lira sermaye ile kurulan bankanın 400 bin hissesinden 50 bini Osmanlı Maliyesine, 31 bini Donanma Cemiyeti’ne, 15 bini İttihat ve Terakki’ye, 10 bini Harbiye Nezaretine, 8 bini Evkaf Nezaretine ve 200 hisse de Sultan Mehmet Reşat’a aitti.
Belgeler İş Bankası Arşivinde Saklı
İtibar-ı Milli Bankası’na ait hissedar listeleri bugün İş Bankası’nın Yenibosna Arşivinde bulunuyor. Ancak araştırmacıların erişimine kapalı durumda. Uygar Kocabaşoğlu ve ekibinin 2001 yılında yayımladığı “İş Bankası Tarihi” kitabında bu listeye atıf yapılıyor. Buna rağmen, kitap yıllardır ikinci baskısını görmedi ve arşiv belgelerine erişim talepleri “yönetim kurulu iznine tabi” gerekçesiyle reddediliyor.
Bankanın eski personellerinden olan araştırmacı Cihan Güneş, bu durumun finans tarihinin karanlıkta kalmış bir dönemine ışık tutmayı zorlaştırdığını belirtiyor. Ayrıca Yenibosna arşivinin kapatılıp belgelerin bilinmeyen bir adrese taşındığı da öğrenildi.
Tartışmalı Birleşme: İtibar-ı Milli İş Bankası’na Katıldı
1927’de İtibar-ı Milli Bankası, İş Bankası’yla birleşti. Ancak bu birleşme klasik bir satın alma süreci değildi. Sermaye ve şube sayısı bakımından daha büyük olan İtibar-ı Milli Bankası, küçük konumdaki İş Bankası’na devredildi. Bu sıra dışı durum, dönemin siyasi ve bürokratik güç dengeleriyle açıklanıyor.
Birleşme sözleşmesine göre her 200 İtibar-ı Milli Bankası hissesi karşılığında 1 İş Bankası müessis hissesi verildi. Bu orana göre Osmanlı Donanma Cemiyeti 155, İttihat ve Terakki 50, Sultan Mehmet Reşat ise 1 adet İş Bankası hissesi almalıydı. Ancak bu dönüşümün fiilen nasıl gerçekleştiğine dair hiçbir açık belge bulunmuyor.
Sultan Reşat’ın Hissesi Nerede?
İttihat ve Terakki’nin lağvedilmesiyle bu hisselerin kime devredildiği bilinmiyor. Donanma Cemiyeti hisselerini almış olabilir, ancak Sultan Mehmet Reşat’a ait 1 adet İş Bankası müessis hissesinin akıbeti meçhul. Sürgün edilen hanedan mensuplarına bu hissenin aktarılıp aktarılmadığına dair herhangi bir kayıt bulunmuyor.
Bugün söz konusu birleşmenin üzerinden yaklaşık bir asır geçti. Dolayısıyla bu bilgiler ticari sır ya da kişisel veri kapsamından çıkmış durumda. İş Bankası’nın ve arşivlerinin, Türkiye finans tarihine ışık tutacak bu belgeleri kamuoyuyla paylaşması bekleniyor.
Tarihin Gölgesinde Kalan Bir Finans Vakası
İtibar-ı Milli Bankası’nın İş Bankası’yla birleşmesi, Türkiye iktisat tarihinin en dikkat çekici ve en az bilinen olaylarından biri. Hazine hisselerinin, Osmanlı mali mirası üzerinden Cumhuriyet dönemine nasıl geçtiği hâlâ açıklığa kavuşmadı. Aradan geçen 97 yıla rağmen, Sultan Mehmet Reşat’ın İş Bankası’ndaki hissesine ne olduğu hâlâ yanıt bekleyen sorulardan biri olarak duruyor.
Kaynak: hurfikirler.com – Cihan Güneş’in araştırmasından derlenmiştir
